Specijalni rezervat prirode Uvac

Specijalni rezervat prirode Uvac je rezervat prirode I kategorije koji se nalazi na području jugozapadne Srbije, odnosno regije Sandžak. Zahvata površinu od 7.453 hektara i obuhvata dijelove teritorija opština Nova Varoš i Sjenica.

Prije nego što je postao zaštićeni kompleks, Uvac je bilo samo ime rijeke koju karakteriše prelijepi kanjon i duboko riječno korito. Rijeka uvac protiče područjima istočne Bosne i zapadne Srbije, te manjim dijelom čini granicu između ove dvije države. Uvac je desna i najveća pritoka rijeke Lim. Izvire jugoistočno od planine Jadovik, u Pešterskom polju, kao Rasina rijeka, dalje teče kao Vapa, a zatim kao Uvac, na području Nove Varoši. Pritoke su mu: Šupljica, Rasnički, Dobroselički i Šaranski potok.

SRP Uvac se prostire između dvije planine - Zlatara na jugozapadu i Javora na sjeveroistoku. U reljefu dominiraju kraški oblici koji su predstavljeni brojnim vrtačama, uvalama, jamama i pećinama. Najpoznatiji je Ušački pećinski sistem, sa 6.185 metara dugim kanalima.

Rezervat prirode odlikuje se izuzetnim biodiverzitetom. Najznačajnija jedinka ovih prostora je bjeloglavi sup, vrsta orla lešinara velikih dimenzija. U rezervatu se nalazi oko 300 jedinki, hrane se samo leševima uginulih životinja pa samim tim predstavljaju važnu kariku u lancu ishrane.

Najveće gnijezdilište velikog ronca na Balkanu nalazi se u rezervatu Uvac. Osim njega ove prostore odlikuje i prisustvo jedanaest vrsta riba (potočna pastrmka, klijen, škobalj...) i nekoliko ugroženih vrsta sisara.

U rezervatu je registrovano prisustvo 219 različitih biljnih taksona. Od toga su tri vrste sa međunarodnih značajem, nekoliko je pod zaštitom, a više od 50 vrsta ima ljekovita svojstva.

Specijalni rezervat prirode Uvac zaštićen je prvi put od strane države Jugoslavije 1971. godine na lokalitetu Pavlovića Brod sa površinom od 267 hektara. Tokom 1995. godine područje zaštite je prošireno na 2.717 ha, da bi konačan oblik i veličinu dobilo 2006. godine. O rezervatu se stara Fond za zaštitu ptica grabljivica „Beloglavi sup“ sa sjedištem u Novoj Varoši. Budući da je ovo dobro od izuzetnog značaja, svaka aktivnost koja može narušiti ekosistem je strogo zabranjena. (Wikipedia, Ptice.info)

Lijep komad nedirnute prirode.

Specijalni rezervat prirode Uvac, koji se prostire na razmeđu opština Nova Varoš i Sjenica, na obodima Peštera i Zlatara, u jednom od najvećih staništa bjeloglavog supa u svijetu, sa preko 600 jedinki, uveo je sistem mikročipovanja po kome će svakog trenutka znati gdje se koji bjeloglavi sup nalazi. Nekoliko ovih ptica iz rezervata Uvac, neko vrijeme imaće ugrađene specijalne mikroodašiljače, pa će se satelitskim putem pratiti njihovo kretanje.

Prostor Balkana za ovu pticu je mali, pa često u svojim kretanjima dospjevaju do Izraela, Estonije, Turske, Poljske, Crne Gore, pa čak i Jemena na Arabijskom poluostrvu, ali bivaju vraćeni svojoj kući u rezervat Uvac. Kako kažu u rezervatu, u ovom naučnom projektu savremena oprema će pomoći ornitolozima da proniknu u tajne kretanja ovih ptica i da mapiraju lokalitete koji su najoptimalniji za život ove vrlo korisne vrste, poznate kao čistači prirode.

- Da bi došao do hrane, bjeloglavi sup dnevno preleti i stotinjak kilometara, vrlo je teško obezbjediti njihovu potpunu zaštitu na širem području i oni su veoma ugrožena ptičija vrsta. Praćenjem njihovog kretanja dobićemo jasnu sliku o lokalitetima koji pružaju idealne uslove za njihov život - kaže ornitolog dr Saša Marinković sa Instituta za biološka istraživanja "Siniša Stanković" iz Beograda.

Ovi visokoletači dosegnu visinu i do tri hiljade metara, jedreći na toplim vazdušnim strujama prelete i po 3500 kilometara daleko od svojih gnijezda u kanjonu Uvca. Od kada su 1992. godine u Srbiji zvanično proglašena zaštićena gnijezdilišta bjeloglavog supa, njihov broj je porastao sa deset parova na 600 jedinki. Najznačajnija kolonija je u kanjonu rijeke Uvac kod Nove Varoši, manje su Mileševka kod Prijepolja i Trešnjica kod Valjeva, a ova vrlo korisna i lijepa ptica ne ubija svoj plijen već se hrani samo lešinama, rekao je dr Marinković.

On je napomenuo da je od četiri vrste lešinara koje su nekada živjele na prostoru Srbije, izumiranje za sada izbjegao samo bjeloglavi sup. Prema njegovim riječima, ova ptica našla je svoje mjesto na mnogim grbovima u svijetu, a u Egiptu ima status svete ptice. (B92, Ptice.info)

U jugozapadnom dijelu Srbije, na sjevernom obodu Pešterske visoravni i hiljadu metara nadmorske visine nalazi se Sjeničko jezero sa jedinstvenim prirodnim ljepotama.

Ovdje, na samo desetak kilometara od Sjenice nalaze se i najveći “ukliješteni” meandri u Evropi koje je rijeka Uvac urezala u krški masiv. Tu živi najbrojnija kolonija orla-lešinara, “nebeskog kralja”, poznatijeg kao bjeloglavi sup.

Ovo sandžačko mjesto i Sjenica su ove godine, na temu “Turizam i lokalna gastronomija”, uvršetni u jednu od tri Izuzetne destinacije Evrope (Europen Destinations Exellence-EDEN) u Srbiji.

U jesen, rastinjem, brezovom i zimzelenom šumom oivičeni vrhovi kanjona i prsteni meandra stvaraju jedinstvene pejzaže i kolorite.

Sjenički kraj sve više postaje destinacija turista iz regiona i svijeta, a aktrakcije poput meandara Uvca i bjeloglavog supa su izazov za svakog ljubitelja prirode. Zbog jedinstvenih prirodnih ljepota, ali i zdrave hrane, to područje je ove godine posjetilo više od 40 hiljada ljudi.

Sjeničko jezero na kojem su meandri Uvca nalazi se na oko šest kilometara od Sjenice, između planina Javor i Zlatar i sela Akmačići i Bukovik. Jezero je nastalo kada je kod Zlatara 1979. godine sagrađena hidroelektrana i prepriječena rijeka Uvac. Dugo je 25 kilometara, duboko i do 108 metara, na nadmorskoj visini je od 985 metara.

Ovo područje se nalazi u okviru Specijalnog rezervata prirode Uvac, ima netaknute prirodne ljepote, zbog kraškog reljefa veliki broj pećina, bogato je sa mnogo vrsta riba i ptica.

Do veličanstvenog prizora i kota sa kojih se vide meandri i, u podnožju bjeloglavi supovi, stiže se sa obje strane Uvca, ali i čamcem. Iz pravca Sjenice se stiže putem ka Ivanjici, kada se skrene na 4. kilometru lijevo i zemljanim putem preko sela Muhovića do zaseoka Hodžine Vode. Tu se završava put za vozila i počinje pješačka staza, a jata ptica sa velikim rasponom krila koja se primijete izdaleka vam kazuju da ste na pravom mjestu. Takođe, čamcem je moguće doći iz pravca Zlatara, od brane koja pregrađuje kanjon.

Sa mjesta na kojem počinje pješačka staza, na imanju Bajre Muhovića (61), stiže se do vrhova i vidikovaca odakle se pruža najbolji pogled na meandre Uvca, horizont ka Pešteri, Crnoj Gori, Zlataru i Javoru.

Bajrina kuća je udaljena nekoliko desetina metara od mjesta gdje kruže bjeloglavi supovi.

Bajro, kako nam je ispričao, rođen je na tom mjestu i odrastao je zajedno sa orlovima, a od 2006. godine turisti i svi oni koji žele da uživaju u pogledu na meander intenzivno dolaze, pogotovo u ljetnjoj sezoni.

Hodžin klik, Sulejmanov krš, Molitva, Rame (sada Vidikovac), Hajrov krš, neki su od toponima sa kojih se najbolje vide meandri i supovi, ističe Bajro dok nam pokazuje gdje se oni nalaze.

Kazuje da život na 1.200 metara nadmorske visine ljeti nije loš, ali što se zime tiče, nikome ne bi preporučio da ostane da živi na tom mjestu.

- Što se tiče ljeta, nije loše, dođu ovi turisti, upozna se s nekim, popriča se. Nađem prijatelja. Sve turista koji dođu u Srbiju i prođu, dođu ovdje kod mene. Ovo je drugi Kolorado - ističe on i podvlači da, s obzirom na značaj ovog mjesta, do sada bi već bio urađen asfaltni put, ali nažalost nije i zbog toga je i dalje teško živjeti na tom mjestu.

Za bjeloglave supove, koje dobro poznaje, kaže da nikad nisu imali problema sa njima i da su oni samo čistači prirode. Oni se gnijezde na strmim i kamenim obodima kanjona, najviše ih bude ujutru oko 10 i popodne oko 15 sati.

Bajro za njih kaže da su bolji prognozeri vremena od onih koji vremenske prilike saopštavaju na televiziji.

- Kad će vjetar, nevreme, televizija mi ne treba. Kada počnu da se dižu u visine i njih 10-15 kruži u jatu, eto nevremena. Ispravniji su od ovih sa televizije - kaže Bajro kroz smijeh.

Inače, bjeloglavih supova u kanjonu Uvca sada ima oko tri stotine, što je najbrojnija kolonija na Balkanu. Do 1994. godine, kada je osnovan Fond za zaštitu bjeloglavih supova, bili su na pragu odumiranja i tada je bilo registrovano samo sedam jedinki.

Sa Vidikovca i Molitve pogled na desetine ptica čiji raspon krila dostiže i do tri metra je impresivan. Skoro i da ne mašu krilima dok lete, ne plašeći se, pored, ispod i iznad vas. Prema naučnim anlizama, supovi su ptice koje najbolje koriste tople vertikalne struje vazduha i tako se bez napora, iako su teški i preko deset kilograma, uspijevaju popeti i do tri hiljade metara i lete brzinom čak 60 kilometara na sat.

Iako su meandri karakteristični za ravničarske rijeke, Uvac je u svom toku, u pešterskom krasu, napravio ukliještene meandre i oni su najveći u Evropi. Na Sjeničkom jezeru i kanjonu postoje tri zone ovih meandara gdje je voda kružeći sa vrhova krečnjačkog masiva napravila lukove (meander) više od 270 stepeni. U niskom vodostaju visina nekih meandara dostiže preko sto metara. Svi meandri su obrasli šumom i rastinjem. Kanjon Uvca je dubok i do 350 metara.

Bogato čistom vodom i više vrsta riba Sjeničko jezero je tokom ljetne sezone sve posjećenije. Odlično je za kupanje i ribolov. Sa vozilom se na oko pet kilometara od Sjenice može stići do obale gdje se nalazi i kamp. U blizini je i viseći pješački most, pa se može preći na lijevu obalu.

Strateško opredjeljenje Sjenice je razvoj poljoprivrede i turizma i, prema riječima predsjednika te opštine Hazbe Mujovića, destinacija Sjeničkog jezera je proglašene kao najljepši pogled i fotografije menadara se objavjuju u raznim časopisima i turističkim ponudama u svijetu.

- Neke značajne planove ne možemo raditi zato što je to područje nacionalnog parka, pod zaštitom države. U narednom periodu ćemo uraditi ono što treba da ima svaka takva destinacija, a to su prilazni putevi, putokazi i uklanjanje divljih objekata - rekao je Mujović.

Ove godine se za deset puta povećao broj turista. Pored ljudi iz regiona, dolaze turisti iz Poljske, Češke, u zadnje vrijeme Italijani, Nijemci, pa čak i Japanci. (Anadolija, RadioSarajevo, Ptice.info)

Lijepo.