Biodiverzitet, Biološka raznolikost

Biološka raznolikost (bioraznolikost, biodiverzitet) (grč. βiοs - "bios" + lat. diverssus, particip prošli od dīvertere = "da se skrene") jeste pojam koji opisuje činjenicu da na Zemlji nisu nikad postojala, ne postoje, niti (teorijski) mogu postojati dva biološki istovjetna živa sistema.

Vezano: Međunarodni dan biološke raznolikosti, 22.05.

Bioraznolikost izumrlih i postojećih oblika života i njihovih zajednica možemo proučavati na nivou sveukupnog živog svijeta i viših sistematskih kategorija (organizacionih tipova ili porodica, naprimjer), među posmatranim vrstama živih bića ili među istovrsnim jedinkama i njihovim različito definiranim skupinama.

Bioraznolikost je, dakle, sveukupno stanje i ukupni biološki potencijal promjenljivosti, odnosno izvorni uslov opstanka žive supstance na Zemlji.

Globalno gledajući, biodiverzitet se može opisivati na više polaznih nivoa i pripadajućih definicija:

• specijski diverzitet je definiran brojem različitih vrsta u posmatranom prostoru i vremenu,
• intraspecijski diverzitet pedstavlja biološku heterogenost unutar svake vrste, a njegova osnova je genetički diverzitet, dok je
• ekološki biodiverzitet (ekološki diverzitet) određen učestalošću različitih biocenoza, ekosistema i viših stepena ekološke integracije.

Biološke nauke koje se posebno intenzivno bave problemima, uzrocima i posljedicama (tj. prirodom, procesima i pojavama promjenljivosti životnih formi) – kao osnovnu jedinicu proučavanja uzimaju vrstu, odnosno intraspecijski i interspecijski biodiverzitet.

Iako u tom pogledu postoje različite procjene, smatra se da je do danas na našoj planeti poznato preko milion životinjskih i pola miliona biljnih vrsta, a da, skupa sa neopisanim oblicima, taj broj doseže opseg i 3–10 miliona. Jedna od njih je i vrsta Homo sapiens (“čovjek razumni”), koja obuhvata sve ljude današnjice i njihove neposredne fosilne pretke.

Ispoljavanje bioraznolikosti unutar svake ima naglašene prostorne i vremenske dimenzije. Naučno je dokazana i na prvi pogled uočljiva činjenica da su – u istom vremenskom “presjeku” (trenutku) promatranja – različiti živi sistemi, tj. jedinke i grupe (populacije. npr.) međusobno biološki nejednaki po nizu svojstava. Ta sveprisutna pojava se opisuje kao sinhrona (istovremena, istodobna) promjenljivost. Budući da je njena osnovna odrednica prostor, češće se označava kao prostorna promjenljivost. S druge strane, pojam alohronična (raznovremena, neistovremena) promjenljivost opisuje pojavu dinamične raznolikosti istih živih sistema – jedinki i grupa – u vremenu, tj. činjenicu da nijedan od njih danas biološki nije ono što je bio “juče” niti je onakav kakav će biti “sutra”. Prema svojoj osnovnoj dimenziji – vremenu, ovakva promjenljivost se označava i kao temporalna (vremenska). Ukupni slijed (proces) promjena jedinke, od začeća do smrti, označava se kao ontogeneza (ontogenetska promjenljivost), a proces historijskog mijenjanja prirodnih bioloških skupina je filogeneza (filogenetska promjenljivost). Nauka o ontogenezi je ontogenija, a o filogenezi – filogenija.

Biodiverzitet obuhvata i varijabilnost i varijaciju (lat. varius = različit). Ovi termini se u bosanskom jeziku obično poistovjećuju i međusobno i sa pojmom promjenljivosti uopšte. Međutim, u svom izvornom značenju, oni imaju različitu primjenu:

• varijabilnost (eng. variability) opisuje sposobnost i pojavu vremenskog (alohroničnog) mijenjanja istih živih sistema (jedinki i grupa), dok se
• varijacija (eng. variation) primarno odnosi na prostornu ili sinhroničnu nejednakost različitih bioloških sistema.

Bioraznolikost se može proučavati na svim nivoima organizaciono-funkcionalnog ustrojstva organizama: od molekulske razine do individualne i grupne (populacijske) bioraznolikosti do svekolike biosfere, a osnovne su:

• individualna bioraznolikost i
• populacijska bioraznolikost

Individualna bioraznolikost (raznolikost jedinki), odnosno individualnost ili individualna posebnost (kod čovjeka: osobnost – personalnost) u ogromnoj većini populacija živih bića počiva na variranju izuzetno velikog broja kvalitativnih i kvantitativnih svojstava (osobina) i praktično neograničenim mogućnostima kombiniranja njihovih varijanti (fenotipova).

Populacijska bioraznolikost je elementarni preduslov svih mikroevolucijskih procesa. Iako imanentno izvire iz biološke različitosti pripadajućih individua, predstavlja novi – organizaciono viši nivo i kvalitet u odnosu na individualnu. Ona ima specifične manifestacije i mjere. Bez obzira da li posmatramo kvalitativnu ili kvantitativnu individualnu varijaciju, grupno–specifična svojstva neminovno imaju količinske (kvantitativne) parametre. (Wikipedia, Ptice.info)

Kažu da je naš region zanimljiv po pitanju biodiverziteta, pa bilo bi lijepo da to svima bude od koristi.